Öğrenme Psikolojisi Temel Kavramlar Kısa Notlar

Bu yazıda sizlerle öğrenme psikolojisine ilişkin temel kavramları paylaşmak istiyoruz. 

 

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ TEMEL KAVRAMLARI VE İLKELERİ

Öğrenme Tanımı ve Ön Koşulları

• Öğrenme Tanımı: Yaşantılara dayalı olarak kazanılan ve nesnel olarak gözlenebilen, nispeten kalıcı izli davranış değişiklikleridir.

• Öğrenme Olmayan Değişiklikler: Olgunlaşma, büyüme, refleksler, içgüdü ve geçici davranışlar (yorgunluk, ilaç kullanımı, hastalık) öğrenme ürünü kabul edilmez.

• Türe Özgü Hazıroluş (Ön Koşul): Bir davranışın öğrenilebilmesi için türün o davranışı yapabilecek uygun biyolojik donanıma sahip olması gerekir.

• Hazırbulunuşluk: Öğrenenin gerekli gelişim düzeyine (olgunlaşma), ön bilgilere ve güdülenme düzeyine erişmesidir.

• Olgunlaşma: Organizmanın kendisinden beklenen görevi yerine getirebilecek düzeye gelmesidir; öğrenme için bir ön koşuldur.

• Uyarılmışlık Düzeyi: Öğrenme hızı, uyarılmışlığın orta seviyesinde en yüksek düzeydedir. Çok düşük veya çok yüksek kaygı öğrenmeyi olumsuz etkiler.

• Etkin Katılım (Aktif Öğrenme): Öğrencinin öğrenme sürecinde pasif dinleyici olmaması, öğrenmenin büyüklüğünü artırır.

• Zamanın Kullanımı (Toplu/Aralıklı Çalışma): Aralıklı çalışma (geniş zamana yayma) uzun vadede daha etkili ve kalıcı öğrenme sağlar.

• Algısal Ayırt Edilebilirlik: Öğrenme malzemesinin çevredeki diğer uyarıcılardan (yazı büyüklüğü, renk, vurgu) ayırt edilebilir olması, daha iyi öğrenilmesini sağlar.

• Çağrışımsal Anlam: Yeni bilginin, geçmiş yaşantılarda yer alan olay veya kişilerle ilişkilendirilmesi, bilginin anlamlı hâle gelmesini sağlar.

---

EK BİLGİ: Von Restorff Etkisi

Bir listedeki veya materyaldeki bir öğenin diğerlerinden belirgin bir şekilde farklı (renk, boyut, vurgu) olması durumunda, o öğenin daha iyi hatırlanmasıdır. Bu, Algısal Ayırt Edilebilirlik ilkesinin pratikteki en güçlü örneklerinden biridir.

---

Davranışçı Öğrenme Yaklaşımları

• Klasik Koşullanma (Tepkisel): Aralarında doğal ilişki bulunmayan nötr uyarıcı ile doğuştan gelen bir tepki arasında bağ kurulur. Şartlı refleksler ve duygular üzerinde etkilidir.

• Sönme ve Kendiliğinden Geri Gelme: Koşullu uyaran tek başına verilmeye devam edildiğinde tepki söner. Sönen bir tepkinin bir süre sonra pekiştirme yapılmadan yeniden ortaya çıkması kendiliğinden geri gelmedir.

• Karşıt Koşullanma: Olumsuz duygusal bir tepkinin (korku) hoşa giden uyaranlarla ilişkilendirilerek ortadan kaldırılmasıdır.

• Edimsel Koşullanma (Skinner): İstemli davranışların sonuçları (pekiştirme veya ceza) tarafından kontrol edildiğini savunur.

• Pekiştirme: Davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını artıran her türlü sonuçtur.

• Değişken Oranlı Pekiştirme: Şans oyunları, piyango gibi durumlarda görülür; sönmeye karşı en dirençli (en zor sönen) davranışı oluşturur.

• Ceza: Davranışın sıklığını azaltır, ancak istenilen davranışı öğretmez.

• Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı): Organizmanın daha çok yapmak istediği bir davranışı, daha az istediği bir davranış için pekiştireç olarak kullanmasıdır (Önce ödev, sonra oyun).

• Kademeli Yaklaşma (Biçimlendirme): Hedef davranışa adım adım yaklaşan davranışların pekiştirilmesi yoluyla, zor ve karmaşık davranışların kazandırılması tekniğidir.

Bilişsel ve Sosyal Öğrenme Yaklaşımları

• Sosyal Öğrenme (Bandura): Bireyin başkalarını (modeli) gözlemleyerek (dolaylı olarak) öğrenebileceğini savunur.

• Karşılıklı Belirleyicilik: Öğrenme, bireyin bilişsel/kişisel faktörleri, çevresel faktörler ve davranış arasındaki sürekli ve karşılıklı etkileşim yoluyla gerçekleşir.

• Dolaylı Pekiştirme/Ceza: Bireyin modelin ödüllendirildiğini veya cezalandırıldığını gözlemlemesi, kendi davranışını etkiler.

• Öz Yeterlik Algısı (Self-Efficacy): Bireyin belirli bir işi başarıyla gerçekleştirme kapasitesine ilişkin öznel inancıdır.

• Geştalt Kuramı (İçgörüsel Öğrenme): Problemin çözüm yolunun aniden ve bütünsel olarak kavranmasıyla (içgörü) gerçekleştiğini savunur.

• Zeigarnik Etkisi: Tamamlanmamış (yarım kalmış) işlerin, tamamlanmış olanlara göre daha iyi hatırlanması durumudur.

Bilgi İşleme Kuramı (BİT)

• Bellek Türleri (BİT): Bilgiler, Duyusal Kayıt, Kısa Süreli Bellek (KSB/Çalışan Bellek) ve Uzun Süreli Bellek (USB) olmak üzere üç temel yapıda işlenir.

• Kısa Süreli Bellek (KSB): Kapasitesi sınırlıdır (yaklaşık 5-9 birim) ve bilginin kalış süresi kısadır (yaklaşık 20 saniye). Algılama bu bellek bölümünde gerçekleşir.

• Kodlama Stratejileri: Bilgiyi KSB'den USB'ye kalıcı olarak aktarmak için kullanılır:

  • Örgütleme (Gruplama/Kavram Haritaları)

  • Eklemleme (Eski bilgiyle ilişkilendirme)

  • Bellek Destekleyici İpuçları (Akrostiş, Akronim vb.)

• İşlemsel Bellek (USB Alt Bölümü): Bir işin nasıl yapılacağıyla ilgili bilgileri (yüzme, araba kullanma gibi kas kodlamalarını) saklar.

• Yürütücü Kontrol (Metabiliş): Bireyin kendi öğrenme süreçleri, bilme ve düşünme stratejileri üzerine eleştirel düşünebilme ve bu süreçleri yönetebilme yetisidir.

• Otomatikleşme: Tekrar yoluyla bir davranışın bilinçli çaba gerektirmeksizin yapılmaya başlanmasıdır.

• Ket Vurma: Eski bilgilerin yeni bilgiyi (İleriye Ket Vurma) veya yeni bilgilerin eski bilgiyi (Geriye Ket Vurma) hatırlamayı zorlaştırmasıdır.