1. Deneysel Psikoloji
Bu alandaki psikologlar, davranışın fizyolojik temelleri, duyum, algı, güdü, öğrenme ve bellek gibi konuları içeren geniş bir yelpazede çalışmaktadır. Temel amaçları, davranışa ilişkin süreçleri anlamak, ilkelere dayalı kuramlar oluşturmak ve ilkeleri belirlemektir. Ayrıca, bazı psikologlar çalışmalarını insan davranışına odaklarken, diğerleri insan ve hayvan davranışlarını karşılaştırmalı bir perspektifle incelemektedir.
Deneysel psikoloji içinde öne çıkan iki alt dal, fizyolojik psikoloji ve karşılaştırmalı psikolojidir.
a. Fizyolojik Psikoloji
Fizyolojik psikoloji, psikolojinin diğer dallarına biyolojik bilimlere en yakın olanıdır. Bu alt dal, davranışın biyolojik temellerini incelemeyi, davranışların yapı ve süreçlerini belirlemeyi ve ilgili ilkelerle kuramları geliştirmeyi amaçlar. Bu bağlamda, çalışmaların büyük bir kısmı sinir sistemi yapıları ile bu sistemin davranışa olan etkilerini belirlemeye yöneliktir.
b. Karşılaştırmalı Psikoloji
Karşılaştırmalı psikoloji, psikologların değişik hayvan türlerini inceleyerek davranışlarını anlama, bu türlerin davranışlarını birbirleriyle karşılaştırma ve benzerlik ile farklılıklarını anlama çabası içinde olduğu bir alandır. Bu psikologlar, davranışlarda evrimsel farklılıkları inceleyerek davranışa ilişkin temel ilkeleri belirlemeye çalışır. Bu alandaki çalışmalar genellikle biyolojik bilimlerle, özellikle de zooloji ile sıkı bir ilişki içindedir. Deneysel psikologlar genellikle öğrenme, güdü, algılama ve duyum gibi süreçleri deneysel yöntemle inceleyerek, bu alanlarda ilkeler ve yasalar oluşturmaya çaba sarf ederler.
2. Sosyal Psikoloji
Sosyal psikoloji, psikolojinin en yaygın dallarından biridir ve özellikle 1920'lerden sonra önemli bir gelişim göstermiştir. Bu alandaki psikologlar, bireyin sosyal ortamdaki ya da sosyal uyarıcılara karşı olan davranışlarını incelemeyi amaçlarlar. Sosyal psikologlar, sosyokültürel kurumlar, değerler, gruplar, ortamlar, üyelikler, teknoloji ve bilim gibi faktörlerin bireyin davranışlarını, inançlarını, tutumlarını ve kişiliğini nasıl etkilediğini araştırır. Bu konudaki ilkeleri belirlemeye ve kuramları oluşturmaya çalışırlar. Bu çalışmaları sürdürürken, diğer psikoloji dalları ile olduğu kadar diğer sosyal bilimlerle de sıkı bir işbirliği içindedirler.
Günümüz sosyal psikologlarının odaklandığı konular arasında bireyin sosyalleşmesi, gruplar, grup yapısı ve üyelikleri, grup içinde birey, tutumlar, tutumların gelişimi ve değişimi, liderlik ve dil - iletişim gibi konular öne çıkmaktadır.
3. Psikometrik Psikoloji
Psikometrik psikoloji, davranışın ölçülmesi, değerlendirilmesi, istatistik ve matematiksel tekniklerin psikolojiye uygulanması, matematiksel modellerin geliştirilmesi gibi konularla ilgilenen bir psikoloji dalıdır. Bu alandaki psikologlar, farklı amaçlar için test ve ölçek geliştirme, istatistiksel teknik ve modellerin uygulanması ve geliştirilmesi, araştırma model ve düzenleri oluşturma gibi konular üzerine çalışmaktadır. Psikometrik psikologlar, psikolojinin diğer dalları, matematik, istatistik, teknoloji ve eğitim gibi alanlarla yakın ilişki içinde çalışarak bilimsel verileri ve yöntemleri kullanmaktadır.
4. Uygulamalı Psikoloji
Uygulamalı psikoloji terimi, psikolojiye son elli altmış yıl içinde girmiş ve geniş bir alanı kapsayan bir tanımlama olarak kullanılmaktadır. Psikolojinin farklı dallarındaki çalışmaların, davranışla ilgili sorunların çözümünde kullanılabileceği anlaşıldıkça, uygulamalı psikoloji alanı önem kazanmıştır. Endüstriyel gelişme, bilim ve teknolojideki hızlı değişim, iletişim araçlarının gelişimi, eğitim faaliyetlerinin artışı ve sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması gibi değişmeler, toplum yaşamını etkileyen olaylardır. İnsanların bu değişimlere uyum sağlayabilmesi ve en iyi şekilde faydalanabilmesi, davranışlarını geliştirip değiştirebilmesi, psikolojinin bilimsel veri, teknik ve yöntemleriyle mümkündür. Bu bağlamda, uygulamalı psikologlar, klinik psikoloji, danışmanlık psikolojisi ve endüstri ve örgüt psikolojisi gibi alt alanlarda çalışarak bireylerin ve toplumun ihtiyaçlarına yönelik çözümler sunarlar.
a. Klinik Psikoloji
Klinik psikoloji, bireyin zihinsel, davranışsal ve duygusal bozukluklarını inceleyen bir psikoloji dalıdır. Psikoterapi yöntemlerini sıklıkla kullanır ve araştırma, öğretim ve program geliştirme konularıyla da ilgilenir.
b. Danışmanlık Psikolojisi
Danışmanlık psikolojisi, bireyin karar verme ve problem çözme ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yüz yüze kurulan psikolojik yardım ilişkisini inceleyen bir alandır. Uzman, danışana psikolojik yardım sağlar ve bu süreçte bireye sorunlarını gerçekçi bir bakış açısıyla görmesinde ve uygun çözümler bulmasında yardımcı olur.
c. Endüstri ve Örgüt Psikolojisi
Endüstri ve örgüt psikolojisi, iş yerindeki insan davranışını inceleyen bir psikoloji alanıdır. Çalışma örgütlerini ve işçi davranışlarını anlamak için çeşitli zihinsel ve motor becerilerin kullanımını gerektiren işlerde çalışma yöntemleri geliştirir. Bu alandaki psikologlar, çalışma örgütlerinin yapısını ve çevresel faktörlerin işçi davranışları üzerindeki etkilerini incelerler.
d. Eğitim Psikolojisi
Eğitim psikolojisi, psikolojinin öğretme ve öğrenme süreçlerine odaklanan bir alt dalıdır. Eğitim psikologları, öğretim tekniklerinin geliştirilmesi, okul terk oranlarının düşürülmesi, öğrenimin en etkili şekilde gerçekleşmesi gibi önemli uygulamalara yönelik çalışmalar yaparlar. Ayrıca, IQ ölçümü, öğrencilerdeki öğrenim güçlüklerinin tespiti ve öğrencilerin okuldaki memnuniyetlerini artırma gibi konularda araştırmalar gerçekleştirirler.
Eğitim psikolojisi, özellikle iki ana alanla yakından ilişkilidir:
1. Gelişim Psikolojisi
Gelişim psikolojisi, insan davranışlarının doğum öncesinden ölüme kadar olan süreçteki bedensel, zihinsel, bilişsel, duyuşsal ve sosyal gelişimini inceler. Bu alanda çalışan psikologlar, bireylerin yaşam boyunca geçirdikleri değişimleri ve gelişim aşamalarını anlamaya çalışırlar. Eğitim psikologları, öğrencilerin bilişsel ve duygusal gelişimini anlamak ve bu gelişimleri desteklemek amacıyla gelişim psikolojisi prensiplerini kullanırlar.
2. Öğrenme Psikolojisi
Öğrenme psikolojisi, öğrenme süreçlerini ve öğrenme ilkelerini araştırır. Bu alandaki çalışmalar, insanların uyumlu veya uyumsuz davranışlarını anlamaya, olumsuz davranışların değiştirilmesine, bireylere yeni davranışlar öğretilmesine ve öğrenme süreçlerinin geliştirilmesine yöneliktir. Algılama, hatırlama, unutma, problem çözme ve bellek süreçleri de öğrenme psikolojisi kapsamında detaylı bir şekilde incelenir. Eğitim psikologları, bu bilgileri kullanarak öğrenme materyallerini ve yöntemlerini geliştirir, öğrencilere daha etkili bir şekilde öğretim sağlamak için stratejiler geliştirirler.
